کشتن مورچه چه حکمی دارد؟ حکم کشتن مورچه از نظر شیعه و اهل سنت
کشتن مورچه چه حکمی دارد؟
مورچه‌ها، این موجودات کوچک و پرکار، بخشی جدایی‌ناپذیر از اکوسیستم سیاره ما هستند و حضورشان در طبیعت، باغ‌ها و حتی گاهی در خانه‌های ما امری عادی است. اما زمانی که این حضور از حد می‌گذرد و به یک مزاحمت تبدیل می‌شود، این سوال مهم برای بسیاری از افراد متدین پیش می‌آید که کشتن مورچه چه حکمی دارد؟ آیا از بین بردن این موجودات کوچک از نظر شرعی گناه محسوب می‌شود؟
دین اسلام به عنوان یک آیین کامل، برای حقوق حیوانات و نحوه تعامل انسان با آن‌ها اهمیت ویژه‌ای قائل است. اصل کلی بر مهربانی و عدم آزار بی‌دلیل موجودات زنده است. در این مقاله، به صورت جامع و با استناد به منابع قرآنی، روایات و دیدگاه‌های فقهای شیعه و اهل سنت، به بررسی دقیق حکم شرعی کشتن مورچه می‌پردازیم.
بخش اول: جایگاه مورچه در قرآن و روایات
برای درک عمیق‌تر حکم فقهی، ابتدا باید به جایگاه مورچه در متون دینی نگاهی بیندازیم.
۱. داستان حضرت سلیمان (ع) و مورچه در قرآن کریم مهم‌ترین اشاره به این موجود در قرآن، در سوره “نمل” (به معنای مورچه) آمده است. در آیات ۱۸ و ۱۹ این سوره، داستان عبور لشکر حضرت سلیمان (ع) از یک وادی مورچگان روایت می‌شود:
«حَتَّىٰ إِذَا أَتَوْا عَلَىٰ وَادِ النَّمْلِ قَالَتْ نَمْلَةٌ يَا أَيُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاكِنَكُمْ لَا يَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ» (ترجمه: تا آنگاه که به وادی مورچگان رسیدند، مورچه‌ای گفت: «ای مورچگان، به لانه‌های خود درآیید تا سلیمان و لشکریانش شما را ناآگاهانه پایمال نکنند.»)
این آیه نشان‌دهنده شعور، آگاهی، نظم اجتماعی و ارتباط کلامی مورچه‌ها از دیدگاه قرآن است و جایگاه این موجود را از یک حشره ساده فراتر می‌برد. تبسم حضرت سلیمان از سخن این مورچه نیز نشان‌دهنده اهمیت و لطافت این صحنه در پیشگاه الهی است.
۲. روایات نهی از کشتن مورچه در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت، روایتی کلیدی وجود دارد که اساس بسیاری از احکام فقهی در این زمینه است. از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که ایشان از کشتن چهار حیوان نهی فرمودند: مورچه (النملة)، زنبور عسل (النحلة)، هدهد (الهدهد) و شانه به سر یا نوعی گنجشک (الصرد).
این حدیث به وضوح نشان می‌دهد که اصل اولیه در مورد کشتن مورچه، نهی و کراهت است و نباید به سادگی و بدون دلیل به آن اقدام کرد.
بخش دوم: حکم کشتن مورچه؛ تفکیک میان مورچه موذی و غیر موذی
مهم‌ترین اصلی که فقهای شیعه و اهل سنت برای صدور حکم در این باره در نظر می‌گیرند، تفکیک میان حیوان “موذی” (آزاردهنده، مضر و مخل) و حیوان “غیر موذی” است.
حکم کشتن مورچه غیر موذی
مورچه‌هایی که در محیط طبیعی خود مانند باغ، باغچه یا بیابان زندگی می‌کنند و هیچ‌گونه آزار، ضرر یا مزاحمتی برای انسان و زندگی او ندارند، مصداق مورچه غیر موذی هستند. با توجه به اصل کلی مهربانی با حیوانات و حدیث صریح نهی از کشتن مورچه، از بین بردن این مورچه‌ها مکروه (ناپسند) است. برخی فقها حتی آن را نزدیک به حرام دانسته‌اند، زیرا کشتن بی‌دلیل یک موجود زنده که از سوی پیامبر (ص) نهی شده، عملی قبیح است.
حکم کشتن مورچه موذی
اما زمانی که مورچه‌ها وارد محیط زندگی انسان شده و باعث ایجاد مشکل می‌شوند، حکم تغییر می‌کند. اگر مورچه‌ها:
- به مواد غذایی هجوم برده و آن‌ها را آلوده یا غیرقابل استفاده کنند.
- به وسایل خانه یا ساختمان آسیب برسانند.
- در تعداد بسیار زیاد در محیط زندگی رفت و آمد کرده و باعث سلب آسایش و ایجاد مشقت شوند.
- از گونه‌های گزنده باشند و باعث آزار جسمی شوند.
در این حالت، مورچه مصداق حیوان موذی پیدا می‌کند. در فقه اسلامی، دفاع از جان، مال و آسایش در برابر حیوانات موذی جایز است. بنابراین، در چنین شرایطی، کشتن مورچه‌ها برای دفع آزار و ضرر، جایز (مباح) است و گناهی بر آن مترتب نیست.
بخش سوم: دیدگاه فقهی شیعه و اهل سنت
هر دو مذهب بزرگ اسلامی در کلیات این حکم اشتراک نظر دارند و تفاوت چشمگیری در اصل موضوع دیده نمی‌شود.
۱. دیدگاه علمای شیعه فقهای شیعه به اتفاق نظر، حکم را بر اساس موذی بودن یا نبودن مورچه بنا می‌کنند. در پاسخ به استفتائات، مراجع عظام تقلید عموماً به این صورت فتوا داده‌اند:
- آیت‌الله خامنه‌ای: “کشتن مورچه‌هایی که مضر نیستند، مکروه است و اگر آزار می‌دهند، اشکال ندارد.”
- آیت‌الله سیستانی: “کشتن مورچه‌هایی که انسان را اذیت نمی‌کنند، مکروه است. ولی اگر اذیت کنند، کشتنشان اشکال ندارد.”
این دیدگاه، که مبتنی بر تفکیک است، نظر تمامی مراجع دیگر نیز می‌باشد. بنابراین در فقه شیعه، اصل بر کراهت است مگر آنکه ضرر و آزاری متوجه انسان باشد.
۲. دیدگاه علمای اهل سنت علمای اهل سنت نیز دقیقاً بر همین مبنا حکم می‌کنند. آن‌ها حدیث نهی از کشتن چهار حیوان را به عنوان اصل اولیه می‌پذیرند، اما این اصل را در صورتی که آن حیوان (از جمله مورچه) ایجاد “أذی” (آزار) کند، مقید می‌دانند. قاعده فقهی مشهور “لا ضَرَرَ و لا ضِرار فی الاسلام” (در اسلام ضرر رساندن و ضرر دیدن وجود ندارد) نیز مؤید این مطلب است که دفع ضرر واجب است. بنابراین، در هر چهار مذهب اصلی اهل سنت (حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی)، کشتن مورچه‌هایی که به داخل خانه هجوم آورده و باعث آزار یا آسیب می‌شوند، جایز شمرده می‌شود.
بخش چهارم: روش‌های کشتن و اولویت‌های اخلاقی
حتی در مواردی که کشتن مورچه جایز شمرده می‌شود، اسلام بر رعایت اخلاق و استفاده از بهترین و کم‌دردترین روش‌ها تاکید دارد.
-
نهی از کشتن با آتش: یک قاعده کلی و بسیار مهم در اسلام، حرمت سوزاندن هر موجود زنده‌ای است. از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که فرمودند: «لا یُعَذِّبُ بِالنَّارِ إِلَّا رَبُّ النَّارِ» (هیچ‌کس جز پروردگار آتش، با آتش عذاب نمی‌کند). بنابراین، سوزاندن لانه مورچه‌ها یا استفاده از آتش برای از بین بردن آن‌ها، حرام و گناه است، حتی اگر موذی باشند.
-
اولویت با دفع است تا کشتن: از دیدگاه اخلاق اسلامی، بهترین و اولین قدم، تلاش برای دفع مورچه‌ها بدون کشتن آن‌هاست. قبل از استفاده از سموم و حشره‌کش‌ها، بهتر است راهکارهای زیر را امتحان کرد:
- تمیز نگه داشتن محیط: جمع‌آوری خرده‌های غذا و شیرینی‌جات از روی زمین و سطوح.
- مسدود کردن راه‌های ورودی: پیدا کردن مسیر حرکت مورچه‌ها و مسدود کردن شکاف‌ها و سوراخ‌هایی که از آن وارد می‌شوند.
- استفاده از دافع‌های طبیعی: مورچه‌ها از بوی سرکه، آبلیمو، دارچین، نعناع و خیار بیزارند. می‌توان از این مواد طبیعی در مسیر حرکت آن‌ها استفاده کرد.
- جابجایی لانه (در صورت امکان): اگر لانه مورچه‌ها در باغچه یا گلدان قابل شناسایی است، می‌توان به آرامی آن را به مکانی دورتر منتقل کرد.
اگر این روش‌ها موثر نبود و مزاحمت مورچه‌ها همچنان شدید بود، آنگاه استفاده از حشره‌کش‌های معمول (به روشی غیر از سوزاندن) به عنوان آخرین راه‌حل، جایز خواهد بود.
نتیجه‌گیری
برای جمع‌بندی حکم کشتن مورچه، می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:
- اصل اولیه: با توجه به جایگاه مورچه در قرآن و روایات، اصل بر کراهت و ناپسند بودن کشتن مورچه‌هایی است که آزاری به انسان نمی‌رسانند.
- استثناء: در صورتی که مورچه‌ها موذی شوند و باعث آزار، آسیب به اموال یا سلب آسایش گردند، کشتن آن‌ها برای دفع ضرر جایز است و گناهی ندارد.
- توافق مذاهب: هر دو مذهب شیعه و سنی در این اصل کلی و استثناء آن اتفاق نظر دارند.
- روش کشتن: سوزاندن مورچه‌ها و هر حیوان دیگری مطلقاً حرام است.
- اولویت اخلاقی: بهترین رویکرد، تلاش برای دفع مورچه‌ها با روش‌های مسالمت‌آمیز و غیرکشنده است و استفاده از سموم باید به عنوان آخرین راه‌حل در نظر گرفته شود.
در نهایت، نگاه اسلام به این موضوع، نگاهی جامع و متعادل است که هم به حقوق حیوانات و حفظ جان آن‌ها توجه دارد و هم به آسایش و دفع ضرر از زندگی انسان اهمیت می‌دهد.
بهترین مقالات مرتبط:
مارمولک در خانه نشانه چیست- حکم کشتن مارمولک از نظر شیعه و اهل سنت
جیرجیرک در خانه نشانه چیست؟ کاوشی در باورهای فرهنگی و واقعیت‌های علمی
