مارمولک در خانه نشانه چیست- حکم کشتن مارمولک از نظر شیعه و اهل سنت
مارمولک در خانه نشانه چیست- کشتن مارمولک چه حکمی دارد
- حضور مارمولک در خانه، به‌ویژه در مناطق گرمسیری و معتدل مانند اهواز و سایر شهرهای ایران، پدیده‌ای بسیار رایج است. این رویارویی ناگهانی با خزنده‌ای کوچک و چابک، اغلب با واکنش‌های متفاوتی همراه است؛ از ترس و انزجار گرفته تا بی‌تفاوتی. اما فراتر از این واکنش‌های احساسی، سوالات عمیق‌تری نیز مطرح می‌شود: مارمولک در خانه نشانه چیست؟ آیا حضورش معنای خاصی دارد؟ و از منظر دینی، حکم کشتن مارمولک چیست و چه تفاوت‌هایی در دیدگاه مذاهب اسلامی در این باره وجود دارد؟
این مقاله به صورت جامع به بررسی این موضوع از سه دیدگاه می‌پردازد: باورهای عامیانه و نگاه علمی، و سپس به تفصیل حکم شرعی کشتن مارمولک از منظر فقه شیعه و اهل سنت.
بخش اول: مارمولک در خانه نشانه چیست؟ (باورهای عامیانه و نگاه واقعی)
برخلاف برخی موجودات دیگر مانند جیرجیرک یا عنکبوت که در فرهنگ‌های مختلف با خوش‌شانسی یا بدشانسی گره خورده‌اند، مارمولک در باور عامیانه ایرانی معمولاً نماد خاصی از خوش‌یمنی یا بدیمنی نیست. واکنش‌ها به حضور آن بیشتر ریشه در احساسات فردی دارد.
-
باورهای فرهنگی و خرافات: بسیاری از افراد به دلیل ظاهر مارمولک، سرعت حرکت و ناآشنا بودن با آن، احساس ترس یا انزجار می‌کنند. خرافاتی مانند سمی بودن دم یا پوست مارمولک نیز در برخی مناطق رواج دارد که از نظر علمی کاملاً بی‌اساس است. مارمولک‌های خانگی که در ایران یافت می‌شوند، به هیچ وجه سمی نیستند و خطری برای سلامت انسان ندارند.
-
نگاه علمی و واقعی (نشانه وجود حشرات): از دیدگاه علمی، حضور مارمولک در خانه یک نشانه بسیار واضح دارد: خانه شما منبع غذایی مناسبی برای مارمولک‌ها، یعنی حشرات، دارد. مارمولک‌ها شکارچیان طبیعی و بسیار کارآمد حشرات هستند. رژیم غذایی آن‌ها شامل پشه، مگس، سوسک‌های کوچک، عنکبوت، مورچه و سایر بندپایان مزاحم است.
بنابراین، از منظر اکولوژیک، مارمولک در خانه نه تنها نشانه بدی نیست، بلکه یک عامل کنترل بیولوژیک آفات است. آن‌ها به رایگان، خانه شما را از حشرات موذی پاکسازی می‌کنند. علت اصلی ورود آن‌ها به خانه، جستجو برای همین منابع غذایی، یافتن پناهگاهی امن برای فرار از گرما یا سرما، و وجود درز و شکاف در دیوارها، پنجره‌ها و درهاست.
بخش دوم: کشتن مارمولک چه حکمی دارد در اسلام
این بخش یکی از مباحث چالش‌برانگیز و مورد پرسش در فقه اسلامی است. برای درک دقیق حکم، باید به روایات و احادیث موجود در منابع شیعه و اهل سنت و تفسیر فقها از آن‌ها مراجعه کرد.
نکته کلیدی: واژه “وَزَغ” در اکثر روایات مربوط به این موضوع، از واژه عربی “وَزَغ” (جمع: اوزاغ) استفاده شده است. این واژه معمولاً به نوعی مارمولک، به خصوص مارمولک‌های خانگی یا گکوها، ترجمه می‌شود. بنابراین، بحث فقهی عمدتاً حول محور این موجود با نام “وزغ” می‌چرخد.
روایت کلیدی: “فوت کردن در آتش حضرت ابراهیم (ع)” اساس و فلسفه اصلی توصیه‌ها به کشتن “وزغ” در بسیاری از روایات، به داستان به آتش انداختن حضرت ابراهیم (ع) توسط نمرود بازمی‌گردد. در این روایات که هم در منابع شیعه و هم اهل سنت یافت می‌شود، نقل شده است که در آن هنگام که همه موجودات سعی در خاموش کردن آتش داشتند، “وزغ” در آتش می‌دمید تا آن را شعله‌ورتر کند. به همین دلیل، این موجود به عنوان یک حیوان خبیث و منفور معرفی شده است.
۱. حکم کشتن مارمولک از دیدگاه اهل سنت
در منابع حدیثی اهل سنت، به ویژه در کتب صحاح مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم، احادیث متعددی وجود دارد که به صراحت به کشتن “وزغ” امر کرده و برای آن ثواب در نظر گرفته‌اند.
- حدیث از صحیح مسلم: از ابوهریره نقل شده که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «هر کس وزغ را با اولین ضربه بکشد، برای او صد حسنه نوشته می‌شود، و در ضربه دوم کمتر از آن، و در ضربه سوم کمتر از آن.»
- حدیث از صحیح بخاری: در روایتی دیگر، پیامبر (ص) امر به کشتن وزغ کرده و آن را “فُویسِق” (فاسق کوچک) نامیدند.
بر اساس این روایات صریح و متعدد، اکثریت قاطع علمای اهل سنت، کشتن مارمولک (وزغ) را مستحب می‌دانند و معتقدند این کار عملی پسندیده و دارای اجر و ثواب است.
۲. حکم کشتن مارمولک از نظر شیعه
در منابع فقهی و حدیثی شیعه نیز روایاتی مشابه با آنچه در منابع اهل سنت آمده، وجود دارد. از امامان معصوم (ع)، به خصوص امام صادق (ع)، روایاتی نقل شده که “وزغ” را حیوانی مسخ شده و پلید معرفی کرده و به کشتن آن توصیه کرده‌اند.
- روایت از امام صادق (ع): در روایتی آمده است که ایشان فرمودند: «وزغ را بکشید، زیرا او پلید است.» همچنین داستان دمیدن آن در آتش حضرت ابراهیم (ع) نیز در روایات شیعی ذکر شده است.
با وجود این روایات، در میان فقهای شیعه در مورد شدت و کیفیت این حکم، تفاوت دیدگاه‌هایی وجود دارد:
- دیدگاه مبتنی بر استحباب: بسیاری از فقهای شیعه، با استناد به این روایات، کشتن مارمولک (وزغ) را مستحب می‌دانند. به این معنا که این کار پسندیده و دارای پاداش است، اما انجام ندادن آن گناهی ندارد.
- دیدگاه مبتنی بر جواز و کراهت: برخی دیگر از فقها، ضمن پذیرش روایات، نگاهی معتدل‌تر دارند. آن‌ها معتقدند که اصل کلی در اسلام، مهربانی با حیوانات است مگر اینکه حیوان “موذی” (آزاردهنده و مضر) باشد. از این منظر، اگر مارمولک در خانه باعث آزار، انتقال کثیفی به مواد غذایی یا ایجاد ضرر می‌شود، کشتن آن جایز است. اما اگر آزاری ندارد، لزوم و استحباب موکدی برای کشتن آن وجود ندارد و حتی ممکن است کشتن بی‌دلیل حیوانات مکروه باشد.
آیا هر مارمولکی “وزغ” است؟ نکته مهم دیگری که برخی محققین مطرح می‌کنند، این است که آیا حکم ذکر شده برای “وزغ”، شامل تمام انواع صدها گونه مارمولک در جهان می‌شود یا صرفاً به نوع خاصی از مارمولک خانگی که در زمان صدور روایت به این نام شناخته می‌شده، اطلاق می‌گردد. این موضوع جای بحث دارد و ممکن است تعمیم حکم به تمام گونه‌ها صحیح نباشد.
بخش سوم: رویکرد منطقی و عملی در مواجهه با مارمولک
با توجه به مباحث ذکر شده، یک فرد مسلمان در مواجهه با مارمولک در خانه خود می‌تواند رویکردهای مختلفی داشته باشد:
-
رویکرد مبتنی بر عمل به روایات: فردی که به ظواهر روایات دینی پایبند است، با استناد به احادیث موجود در منابع شیعه و اهل سنت، ممکن است کشتن مارمولک را عملی پسندیده و دارای اجر بداند و اقدام به این کار کند. این عمل از نظر شرعی (به‌ویژه در فقه اهل سنت و نظر بسیاری از فقهای شیعه) منعی ندارد.
-
رویکرد مبتنی بر ارزیابی فایده و ضرر: فردی دیگر ممکن است با در نظر گرفتن فواید مارمولک در کنترل حشرات و آفات خانگی، و با توجه به اینکه مارمولک خانگی آزاری به او نمی‌رساند، از کشتن آن خودداری کند. این رویکرد نیز با اصل کلی “عدم آزار حیوانات غیرموذی” در اسلام منافاتی ندارد.
-
رویکرد مسالمت‌آمیز و پیشگیرانه: این رویکرد که منطقی‌ترین و انسانی‌ترین راهکار به نظر می‌رسد، ترکیبی از هر دو نگاه است. اگر حضور مارمولک در محیط زندگی برای شما ناخوشایند است، به جای کشتن، می‌توانید:
- آن را به آرامی بگیرید و در بیرون از خانه آزاد کنید.
- راه‌های ورودی آن را مسدود کنید. با درزگیری شکاف‌های دیوار، نصب توری بر روی پنجره‌ها و بستن راه زیر در، از ورود مجدد آن جلوگیری کنید.
- جمعیت حشرات را در خانه کنترل کنید. با رعایت بهداشت و استفاده از روش‌های کنترل حشرات، منبع غذایی مارمولک‌ها را حذف کرده و جذابیت خانه را برایشان کم کنید.
- از دافع‌های طبیعی استفاده کنید. گفته می‌شود بوی پوست تخم‌مرغ، پیاز، سیر و قهوه می‌تواند باعث دوری مارمولک‌ها شود. هرچند اثربخشی قطعی آن‌ها اثبات نشده است.
نتیجه‌گیری
- از نظر علمی: مارمولک در خانه نشانه ای از وجود حشرات است و به عنوان یک آفت‌کش طبیعی و مفید عمل می‌کند.
- از نظر دینی (اهل سنت): بر اساس روایات صریح، کشتن مارمولک (وزغ) مستحب و دارای ثواب است.
- از نظر دینی (شیعه): با وجود روایات مشابه، در میان فقها در مورد شدت استحباب اختلاف نظر وجود دارد. کشتن آن جایز است، اما با در نظر گرفتن اصل مهربانی با حیوانات، بسیاری بر موذی بودن به عنوان شرط اصلی برای کشتن تاکید دارند.
در نهایت، تصمیم‌گیری در مورد نحوه برخورد و نشانه مارمولک در خانه، به وجدان، میزان پایبندی به تفاسیر مختلف دینی و ارزیابی شما از شرایط محیط زندگی‌تان بستگی دارد. با این حال، به نظر می‌رسد بهترین و منطقی‌ترین راه، تمرکز بر پیشگیری از ورود آن‌ها و در صورت ورود، استفاده از روش‌های مسالمت‌آمیز برای خارج کردنشان از محیط خانه باشد.
جیرجیرک در خانه نشانه چیست؟ کاوشی در باورهای فرهنگی و واقعیت‌های علمی
